- معنای جاهلیّت در نهج‌البلاغه
حضرت علی علیه‌السلام در سخنی از نهج‌البلاغه، در خصوص جاهلیّت عرب، آنها را چنین خطاب قرار داده‌اند:
«و شما اى جماعت عرب، بدترين آيين را داشتيد و در بد آب و هواترين منطقه زندگى مىكرديد. در ميان سنگلاخهاى خشن و مارهاى سمى به سر مىبرديد و آب گنديده مىنوشيديد و غذاى نامطلوب مىخورديد. خون همديگر را مىريختيد و با ارحام قطع رابطه مىكرديد و در همه حال به بتپرستى و معصيت‌كارى مشغول بوديد.
خداوند متعال حضرت رسول صلى‌الله‌عليه‌و‌آله را به پيامبرى فرستاد، هنگامى كه مردم (از راه حقّ) گمراه شده (و در كار خويش) سرگردان بودند و در راه فتنه و فساد از روى خَبط و اشتباه قدم مىنهادند. هواها و آرزوهاى بىجا ايشان را فرا گرفته بود و كبر و نخوت آنها را به كارهاى اشتباه وا داشته و جهل و نادانى آنها را سبك سر و نفهم نموده بود، در حالتى كه پريشان حال در كار خويش مضطرب و نگران و مبتلا به نادانى بودند». (1)
ایشان در جای دیگر فرموده‌اند:
«وضع مردم مضطرب و نگرانكننده بود و بسيارى ادعای حكومت و سرورى داشتند و وحدت مردم به تفرقه تبديل شده بود و دائماً در بلا و گرفتارى و جهل به سر مىبردند، به طورى كه دختران را زنده به گور مىكردند و بتها را مىپرستيدند و با ارحام خويش قطع رابطه كرده و همديگر را غارت مىكردند…». (2)
در جای دیگر، ایشان مردم را از جاهلیّتی که بنی‌امیّه به همراه خواهند داشت و در آن چراغ هدایت، علم و اندیشه روشن نخواهد بود برحذر می‌دارند. (3)
در مورد دیگری، مردم را از اطاعت رؤسای ناصالح، که بر پایه‌ی قواعد ناشی از عصبیّت و فتنه، شمشیر و تفاخرات جاهلی حرکت می‌کنند باز می‌دارند. (4)
و مردم را از این که جاهل باشند و در دین تفقهی نداشته باشند و درباره خدا تعقلی نکنند، منع کرده‌اند. (5)
——————
1- نهج‌البلاغه، خطبه 94.
2- نهج‌البلاغه، خطبه 187.
3- نهج‌البلاغه، خطبه 193.
4- نهج‌البلاغه، خطبه 191.
5- نهج‌البلاغه، خطبه 166.
