- قبيله قريش
اين قبيله از با نفوذترين قبايل در ميان عرب بوده و بعد از اسلام نيز تا قرن‌ها بر جهان اسلام حكومت كرده است.
قریش كه رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نيز از ميان آنان برخاست؛ به عنوان يكى از مشهورترين و با شرافتترين قبايل ميان عرب شناخته مىشد.
قريش از بنى كنانه، بنى كنانه از مُضَر، مضر از عدنان و در نهايت به حضرت اسماعيل عليه‌السلام خاتمه مىيابد.
نَسب شناسان، كسانى را كه فرزند نضر بن كنانه، باشند قريشى مىگويند. (1)
قصى بن كلاب از فرزندان قريش بود و در روزگار جوانى او، قريش در اطراف حرم پراكنده بودند، او توانست با زيركى خاص خود، كليددارى كعبه را به دست آورد.
از جمله كارهاى مهم او تشكيل «دار الندوه» محلى براى مشورت رؤساى قريش در امور مهم بوده است. اقدامى كه در نوع خود يك ابتكار سياسى به حساب مىآمد. او همچنین، كار رسيدگى به حجاج را نيز بر عهد داشت و از مردم مىخواست تا به آنها كمك كنند.
بعد از قصى، كارهاى كعبه و امور قريش به دو فرزندش «عبد الدار» و «عبد مناف» افتاد. بعضى نيز گفتهاند كه او همه مقامات را به «عبد الدار» تفويض كرد. (2)
پس از آنها «هاشم» و «عبد شمس» دو فرزند «عبد مناف» مقامات را تقسيم كردند و امور كعبه به هاشم و رياست به عبد شمس رسيد. در واقع كار مكه يكسره به دست فرزندان عبد مناف بود.
خدمات قصى و هاشم و بعد از او «عبدالمطلب» به حجاج در ايام حج، يكى از امورى بود كه شهرتى همه جانبه براى قريش به همراه آورد.
از ميان قريشيان، عبدالمطلب به علت پايبندى به دين حنيف ابراهيم عليه‌السلام و هوش و ذكاوتى كه در اداره امور داشت موقعيتى برتر يافت؛ به طورى كه او را به عنوان «شيخ» قبول داشتند. (3)
- شهرت قريش
قريش در ميان عرب، از شرافت و عزّت ويژهاى برخوردار بود و مردم آنها را به عنوان بزرگ و شريف قبول كرده بودند و چه بسا در جنگ‌ها به جاى آنها وارد كارزار مىشدند. بايد گفت عظمت و شهرت قريش، در همه تيرهها و خانوادهها و عشيرههاى قريش نيست، بلكه تنها در خاندان «قصى» و بعد از او خاندان «هاشم» و «عبدالمطلب» است؛ زیرا وجود اين افراد در نهايت، سبب شهرت قريش شد.
خدمات «قصى» در تشكيل «دارالندوه» و انجام امور رفاهى براى حجاج، در شهرت قريش تأثير فراوان داشته است. (4)
هاشم نيز در جهت حمايت از زوّار بيت الله الحرام، تلاش فراوان داشت. وى اهل مكّه را در اكرام به حجاج تشویق می‌كرد و از آنان مىخواست تا هر كمكى كه مىتوانند به آنها كه زوّار خانه خدا هستند، بكنند. وی در حق قريش نيز خدمات زيادى انجام داد و كاروان‌هاى تجارتى زمستانى و تابستانى را كه در قرآن نیز در سوره قريش اشاره شده است، به راه انداخت و اماننامهاى از قيصر روم براى كاروان‌ها فراهم كرد. (5)
علاوه بر هاشم، عبدالمطلب نيز از موقعيت ممتازى برخوردار بود. حلبى مىگويد: او پناهگاه قريش در مشكلات و از حليمان و حكيمان آنان بوده است.
قبیله قريش تنها كسانى بودند كه به دليل داشتن امان‌نامه و مهمتر از آن، به عنوان اين كه اهل حرم هستند، زمينه براى تجارت داشتند. آنان در هر جا كه مورد هجوم غارتگران قرار مىگرفتند، خود را اهل حرم معرفى مىكردند تا از گزند آنان در امان باشند. زیرا کعبه نزد اكثر عرب قداست داشت و آنها اهل كعبه و اهل حرم را احترام مىنهادند.
نكته ديگرى نيز كه بر شهرت قريش افزوده بود این بود که آنها واسطه تجارتى مكّه بودند و بر سر راهشان تجارت حبشه، يمن و شامات نیز قرار داشت. که برای تجارت به به يمن، حضرموت، حيره (در شرق)، بصرى (در شمال)، شام، غزه و مصر سفر مىکردند.
علاوه بر اينها، قريش به علت تقدس خود توانسته بود حمايت افراد زيادى را جلب كند؛ از اين رو از لحاظ قدرت نيز يكى از پرقدرتترين قبايل بود.
به دلايلى كه گذشت، قريش، پيش از اسلام شهرتى داشت که این شهرت بعد از اسلام چندين برابر شد؛ زیرا پيامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌واله از اين قبيله بود که اين خود مهمترين عامل شهرت براى قريش به حساب میآید.
در هر حال، مسأله شهرت قريش تا اندازهاى مربوط به قبل از بعثت رسول اکرم و مقدارى هم مربوط به بعد از آن است. دلايل فراوانى وجود دارد كه تا قبل از فتح مكه، بسيارى از اعراب به خاطر حرمتى كه براى قريش قائل بودند اسلام نياوردند.
از پيامبر صلى‌الله‌عليه‌و‌آله نيز نقل شده است كه فرمودند: «مردم تابع قريش هستند، صالحين در پى صالحين قريش و فُجار هم در پى فجار قريش». (6)
————-
1- سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ص 174؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک: المعارف، ص31 و مجمع البیان، ج 10، ص 545.
2- سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ص 174؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک: اخبار مكه، ازرقى، ج 1، ص 110 / المنمق، ص 32 / انساب الاشراف، ج 1، ص 49 / المعارف، ص 32 / تاريخ الطبرى، ج 2، ص 295 / طبقات الكبرى، ج 1، ص 72- 73 و المفصل، ج 4، ص 56.
3- سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ص 174؛ ر.ک: اخبار مكه، ، ج 1، ص 66 / يعقوبى، ج 1، ص 241 / تاريخ ابن خلدون، ج 2، ص 226 و بلوغ الارب، ج 1، ص 248.
4- سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ص 174؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک: العقد الفريد، ج 3، ص 327 / بلوغ الارب، ج 1، ص 235 / حياة محمد، ص 57 / المنمق، ص18، 19 و 21 / اين خانه محل مشاوره قريش در امور مهم و به ويژه، جنگ و صلح بوده و گفتهاند كه افرادى كه سن آنان كمتر از چهل بوده حق شركت در آن را نداشتند.
5- سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ص 176؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک: يعقوبى، ج 1، ص 243 / الكامل فى التاريخ، ج 2، ص 16 / المنمق، ص 32 / شرح نهج‌البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 15، ص 211 و انساب الاشراف، ج 1، ص 59.
6- سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، ص 179؛ برای مطالعه بیشتر ر.ک: التنبيه و الاشراف، ص 239 و المنمق، ص 7.
